≡ Zincir

Zincirler

Demirleme ve tonoz düzeneklerinde sıklıkla kullanılan zincirler halata kıyasla daha mukavimdir. Ancak bu malzemenin tercih edilmesinin sebebi, mukavemetten çok ağırlık ve sürtünmeye olan dayanıklık ile ilgilidir.
Halattan daha ağır olduğu için zeminle olan açıyı daraltır, daha etkin tutunma sağlar, orta boy ve üzeri tonajdaki birçok teknede demirlemek için sıklıkla tercih edilmesinin en önemli sebebi budur. Ancak elle çekilip atılması oldukça yorucudur, kullanımı için genelde ırgat düzeneklerine  ihtiyaç duyulur. Tamamı zincir olan düzeneklerde, eğer zincir baştan sona gerilmemişse, su içinde oluşturacağı zincir eğrisi ile belli bir süspansiyon elde edilir (catenary curve). Derinlik arttıkça bu eğri daha etkili bir şekilde, demirin tutunmasını kolaylaştırır.  Fakat sert rüzgarlar ve sağanaklarda  zincir tamamen gerileceği için bu süspansiyon ortadan kalkar. Eğer ortamda çırpıntılar ve dalga da mevcutsa, bu gerilme anında demirin dipten kurtulması daha kolaylaşır. Bu sorunu bosa tutarak, gidermek belli ölçüde mümkündür. 

Irgat düzeneklerinde yaygın olarak kullanılan  kalibre zincir ile kast edilen Alman normlarına göre DIN 766 standardında üretilmiş zincirdir. Ağır kaldırma için çok daha uygun ve çok daha yüksek kopma ve çalışma yükleri olan DIN EN 818 gibi ürünlere göre, kavaletada takılmadan çalışması için çok daha dar ve kısa baklaları vardır. Tonoz düzenekleri için bu tip kalibre veya lokmalı baklaları kullanmak, yüzeye gönderilecek ara halat bağlantılarını yapmak açısından zorluk çıkartır. Bir daha ırgatla yüzeye çekilmesi düşünülmeyen, tonoz düzeneklerinde daha uzun bakla kullanmak veya lokmaların kırılıp bakla boşluklarını açmak söz konusu olabilir. 

Teknede kullanılan zincirler malzemesine göre galvaniz zincir veya paslanmaz zincir olarak, şekillerine göre de kalibre zincir, uzun bakla ve çivili (lokmalı) zincir olarak adlandırılır. Tonoz düzeneklerinde oksijensiz ortamlar söz konusu olduğu için zincirlerin paslanmasından endişe edilmez. Birçok yerde sabit tonozlarda standart gemi zincirleri, galvaniz veya bir başka yüzey koruyucu olmadan kullanılır. 

Standart gezi teknelerinde, baş ırgat ve demir düzeneğinde genellikle tercih edilen malzeme galvaniz kalibre zincirdir. Paslanmaz zincir birim ölçeğinde neredeyse 3 katı daha pahalı olduğu için rutinde tercih edilmez, küçük bot çapasında veya elde kullanılacak kısa boyutlarda yararlanılır. Bazı zincirlik ve ırgat düzeneklerinde zincirin aşağıda yığılması sorun oluşturduğu için paslanmaz zincir, daha kolay takılmadan aktığı için tercih edilebilir. 

Zincirler, teknenin boyuna ve ihtiyacına göre kalınlıkları metrik düzende mm olarak ifade edilen 6’lık, 8’lik 10’luk gibi değişik çaplarda üretilirler. 7 veya 9 mm ara gibi değerler de vardır, ancak yelkenli teknelerde kullanılan standart ırgat kavaletaları, genellikle bu ölçülere göre yapılmamıştır.  

*Güvenilir çalışma yükü, kopma yükünün 1/4’ü kadardır.

Üretim esnasında, ağır yük kaldırmada kullanılan zincir sapanlarının ilk ve son baklaları kilit ve kanca gibi bağlantı elemanlarına adapte edebilmek amacıyla normalden geniş yapılır. Ancak denizcilikte bu çok tercih edilen bir yaklaşım değildir, bu büyük baklalar kavaletadan geçerken sıkışabilirler.

Zincir Ekleri

Farklı sebeplere bağlı olarak, zinciri uzatmak gerektiğinde, eldekini atıp yeni bir zincir kestirmek pahalı bir girişim olacağı için, birçok tekne sahibi ek bakla kullanarak zinciri uzatmayı tercih ederler. Bu iş için kullanılan ek baklalar, kalıcı ve geçici olarak sınıflandırılabilir. Zincire herhangi bir ek yapılacağı zaman ekin diğer baklalar ile aynı büyüklükte olması ve kavaletadan geçerken takılmaması gerekmektedir. Genellikle paslanmazdan olduğu gibi, galvaniz olanları da mevcuttur. Ancak bu tiptekilerin mukavemetinin zincirin kendi baklasından çok daha az olduğu için, yaygın uygulama paslanmaz olanların kullanımıdır. Bkz-Tablo Genel kaide ne kadar güvenilir olursa olsun, zincirde birden fazla ek bakla yapılmaz.  

Kalıcı ek baklalar piyasada galvaniz ve paslanmaz çelik olarak bulunmaktadır. Sert bir zeminde ağır çekiçle kalıcı olarak çekiçlenerek şişirilir ve kapatılırlar. Bu işlemden sonra diğer baklalarla takılmadan çalıştığı ve kavaleta ile loçadan rahatlıkla geçtiği kontrol edilmelidir. Geçici olanlar ise paslanmaz çelikten imal edilmiş olup, yivli vidaları ile kapatılır açılırlar.

Genel kaide ne kadar güvenilir olursa olsun, zincirde birden fazla ek bakla yapılmaz. 

Zincirin Bakımı

Demir ve zincirinin esasen hiç bakım gerektirmeyen bir ürün olduğu zannedilmekle beraber yapılan bazı yanlışlar ömrünü kısaltır. Bu yüzden:

1-Zinciri sert beton zeminlerde sürüklemeyiniz. Yüzey galvanizine veya paslanmaz olanların koruyucu dış polisajına zarar verip, erken paslanmaya sebep olursunuz.

2-Zinciri kuru ve temiz tutunuz. Demiri de zinciri de zeminden gelen üstüne yapışmış çamurlu halde bırakmayınız. Uzun süreli saklamalarda birçok yatçı, zincirlerini teknesine veya havada asılı bırakırlar. 

3-Gam yapmasına ve katlanmasına izin vermeyiniz.

4-Zincire düğüm atmayınız.

5-Senede bir kez zinciri ters çevirerek aşınmasını eşit şekilde dağıtın.

6-Büyük oranda paslanma ve çapaklanma olmadan bu konuda tecrübeli bir firmaya tekrar galvanizletin. Galvanizletme en fazla 2 kez yapılmalıdır.

7-Özellikle aşırı yük binmesinden sonra ve her sezon başında başta ek baklalar olmak üzere tüm zinciri gözden geçirin.

8-Ek baklalar veya kilitlerin bakla içinde serbest hareket ediyor olmasına dikkat edin.  

Zincir yere sermeyip havalanmasını sağlamak paslanmasına engel olur.